Verklarende woordenlijst bij de reizende tentoonstelling De onderduikkinderen van Tante Zus.
Aktion Reinhard
Codenaam voor de systematische moord op alle Europese Joden. Eenmaal gevangengenomen werden Joden ter plekke vermoord of gedeporteerd naar drie speciaal ingerichte vernietigingskampen.
Antisemitisme
Discriminatie en racistische behandeling van Joden op basis van hun etniciteit of religie. Wordt ook wel Jodenhaat genoemd.
Capitulatie
Overeenkomst tussen strijdende partijen met betrekking tot de overgave van een land of leger.
Collaboratie
Medewerking vanuit de bevolking aan de bezetters, meer in het algemeen samenwerking verlenen aan de vijand door zogeheten collaborateurs.
Concentratiekamp
Kampen waar mensen gedwongen en onder slechte omstandigheden moesten verblijven, met als doel het isoleren van een bepaalde groep mensen uit de samenleving.
D-Day
6 juni 1944, de dag waarop de geallieerde invasie van West-Europa plaatsvond. Op die dag landden de geallieerden op vijf plaatsen aan de Normandische kust om van daaruit hun opmars naar Nazi-Duitsland te beginnen.
Democratie
Letterlijk: demos (volk) kratein (regeert). Democratie is een bestuursvorm waar de regering door een meerderheid van het volk gekozen wordt. Het volk houdt de leiders op het rechte pad door de mogelijkheid de regering weg te sturen als een meerderheid van het volk het niet meer eens is met de regering.
Deportatie
Gedwongen transport, onder erbarmelijke omstandigheden, veelal naar vernietigingskampen in Polen.
Dictatuur
Staatsvorm waarbij de macht in een land in de handen is van één oersoon. de dictator.
Geallieerden
Verzamelnaam voor de landen / strijdkrachten die vochten tegen Nazi-Duitsland, Italië en Japan gedurende WO 2.
Holocaust
De genocide (stelselmatige moord) op de Joden die in de periode 1939-1945 plaatsvond in Europa Dit woord is Grieks en betekent brandoffer De Hebreeuwse benaming is Shoah, wat 'catastrofe' betekent.
Hongerwinter
Benaming voor de winter van 1944-1945 in Nederland. Noord-Nederland was nog niet bevrijd van de Duitse bezetting en werd geteisterd door een stagnerende energievoorziening, voedseltekorten en een zeer koude winter.
Joden
Oosters volk dat eeuwenlang in Palestina woonde. Het onderscheidde zich van andere volken door zijn strenge monotheïsme en naleving van wet en traditie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de Joden vervolgd door de nazi's. Naar schatting zes miljoen Joden werden vermoord.
Jodenster
Davidster op een gele ondergrond die in Nazi-Duitsland en de bezette gebieden tijdens WO 11 door de Joden moest worden gedragen.
Joodse Raad
Door de Duitsers aangewezen vertegenwoordigers van de Joodse bevolking die het interne bestuur moesten regelen, maar verder geheel afhankelijk waren van de Duitsers.
Knijpkat
Zaklantaarn die werkt op een dynamo die aangedreven wordt door voortdurende knijpbewegingen. Bij iedere kneep produceert de knijpkat een geluid dat lijkt op het jammeren van een kat.
Kristallnacht
Pogrom waarbij in de nacht van 9 op 10 november 1938 leden van de Sturmabteilung en andere nazi-partijleden Joodse winkels vernielden en beroofden en Joden aanvielen en zelfs vermoordden.
Nationaalsocialisme
Een door Hitler opgestelde politieke ideologie, die gebaseerd was op de superioriteit van het Germaanse ras, het leidersprincipe en een fel nationalisme dat gevoed werd door de Vrede van Versailles. Het nationaalsocialisme was antidemocratisch en racistisch. De leer werd uitgewerkt in Mein Kampf en georganiseerd in de NSDAP. Het nationaalsocialisme vormde van 1933-1945 het fundament van het totalitaire Hitler-Duitsland.
Nazi
Afkorting van nationaalsocialist.
NSB
Nationaal Socialistische Beweging. Nederlandse politieke partij die sympathiseerde met de nazi's.
Omstander
In de Tweede Wereldoorlog was een omstander iemand die iets zag gebeuren maar niks deed. Er waren veel van zulke omstanders. Voor hen ging het leven gewoon door. Vaak waren ze bang om gestraft te worden als zij in opstand zouden komen.
Onderduiken
Het verstoppen voor de vijand.
Pogrom
Gewelddadige aanval op bepaalde groepen; etnische, religieuze of andere soorten, die vooral gekarakteriseerd worden door de vernietiging van hun omgeving. Vaak wordt daarbij fysiek geweld gebruikt.
Propaganda
Vaak misleidende informatie die gebruikt wordt om aanhangers/steun te winnen. Vaak gebruikt om ideële en politieke doelen te verwezenlijken.
Racisme
Discriminatie op grond van ras.
Rassenleer
Theorie over vermeende verschillen tussen menselijke rassen.
Razzia
Georganiseerde drijfjacht op een groep mensen. Dat konden joden zijn, maar ook onderduikers of andere groeperingen.
Schutzstaffel (SS)
De Schutzstaffel, met als leider Heinrich Himmler, was een zeer machtige organisatie binnen het Derde Rijk. Het oorspronkelijke doel van de SS was de beveiliging van Hitler en andere nazi's, maar al snel werd de SS ingezet voor diverse militaire-, veiligheids- en politiedoelen De SS bewaakte onder andere de concentratiekampen en bemande Einsatzgruppen, doodseskaders. De militaire tak van de SS was de Waffen-SS.
Sicherheitsdienst (SD)
De nationaalsocialistische inlichtingen- en (contra)spionagedienst van de SS.
Sovjet-Unie
Sovjet Rusland, andere naam voor de USSR.
Synagoge
Joods gebedshuis
Totale oorlog
Een oorlog waarbij ook de burgerbevolking betrokken is en waarin alles in dienst wordt gesteld van de oorlogsvoering.
Untermensch
In de nazifilosofie in tegenstelling tot de Übermensch een mens met de meest negatieve geestelijke en lichamelijke eigenschappen.
UVRM
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is een verklaring die is aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties om de basisrechten van de mens, ook wel grondrechten, te omschrijven.
Vernietigingskamp
Kamp waar tijdens de Tweede Wereldoorlog grote groepen mensen door de SS werden geliquideerd door middel van vergassing. Auschwitz, Treblinka en Majdanek zijn drie voorbeelden van vernietigingskampen.
Verzet
Weerstand bieden tegen de vijand, vaak ook met gewapende middelen.
Voedselbonnen
Bonnen waarmee men (vanwege voedselschaarste) gerantsoeneerde hoeveelheden etenswaar kon krijgen.
Yad Vashem
ad Vashem is lsraëls nationale Holocaustmonument. waar naast Joodse slachtoffers en verzetshelden ook niet-Joodse helpers van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog worden geëerd. Deze niet-Joodse helpers worden Rechtvaardigen onder de Volkeren genoemd.
Zyklon-B
Het gifgas dat in de Duitse vernietigingskampen systematisch werd toegepast om voornamelijk Joden te vermoorden.